Osobowość paranoiczna w różnych ujęciach

1. Opis zaburzenia
Pierwszy portret osobowości paranoicznej pojawił się w literaturze w pracach Magnana z 1893 roku (za: Akhtar, 1990), w których dokonał on klasyfikacji i charakterystyki podtypów psychoz paranoicznych.
Jeden z podtypów psychozy miał być uwarunkowany „kruchą osobowością” (fragile personality), cechującą się przede wszystkim dziwacznym myśleniem, nadmierną wrażliwością i podejrzliwością. Charakterystyka ta zgodna jest z opisami osobowości paranoicznej, które pojawiają się we współczesnych wersjach międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń psychicznych oraz w wersjach wcześniejszych. O ile obraz kliniczny osobowości paranoicznej jest dobrze znany, to ogromnych trudności nastręcza geneza zaburzenia. Podobnie jak w przedstawionym wyżej odniesieniu do pracy z XIX wieku wywiedziono obraz kliniczny z kontekstu psychozy paranoidalnej, tak i genezę osobowości paranoicznej wyjaśnić można w kontekście źródeł powstawania psychoz, zaburzeń urojeniowych, a także w ramach rozwojowych koncepcji mechanizmu kształtowania się różnych typów osobowości [1].

Symptomy wg. DSM-IV
— podejrzewanie, bez wystarczającej podstawy, że inni jednostkę wykorzystują, szkodzą jej lub oszukują;
— nadmierne zajmowanie się nieuzasadnionymi wątpliwościami na lemat lojalności i zaufania ze strony przyjaciół i współpracowników;
— przejawianie oporu wobec okazywania innym zaufania z powodu obawy, że przekazywane informacje zostaną złośliwie wykorzystane przeciwko jednostce;
— dopatrywanie się w obojętnych wypowiedziach lub wydarzeniach takich ukrytych intencji jak poniżenie i zagrożenie;
— uporczywe okazywanie urazy, np. niemożliwość wybaczenia doznanej zniewagi, krzywdy, lekceważenia;
— dopatrywanie się ataków ze strony innych, którzy nie mają takich intencji, oraz szybkie reagowanie gniewem i kontratakiem;
— okazywanie na bieżąco nieuzasadnionych podejrzeń dotyczących małżonka czy partnera seksualnego

Symptomy wg ICD-10
— nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie;
— skłonność do długotrwałego przeżywania przykrości (np. niewybaczanie krzywd, zniewag, lekceważenia);
— podejrzliwość i przenikająca wszystko tendencja do zniekształcania doświadczeń poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia jako działań wrogich lub pogardliwych;
— walczące, sztywne poczucie własnych praw, niedostosowane do aktualnej sytuacji;
— nawracające nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej małżonka lub partnera seksualnego;
— utrwalona postawa ksobna związana szczególnie z przecenianiem własnego znaczenia;
— koncentrowanie się na nie potwierdzonych „spiskowych”wyjaśnieniach, wydarzeniach dotyczących zarówno bezpośrednio danej osoby, jak i całego świata.

2. Podejście psychoanalityczne
Zygmunt Freud twierdził, że paranoja stanowi ochronę przed nieświadomymi pragnieniami homoseksualnymi,
a głównym mechanizmem osobowości paranoicznej staje się projekcja, czyli przypisywanie innym ludziom własnych wypartych potrzeb i niechcianych cech. Inny przedstawiciel nurtu psychoanalitycznego,  Sandor Ferenczi uważał, że charakter paranoiczny wyrasta z sadyzmu analnego i związany jest z obroną własnej autonomii skojarzonej z treningiem czystości[6].

3. Model konfliktu
Otto Kernberg uważa, że dominuje mechanizm rozszczepienia-„ja”dobre-inni źli”-stąd tez osoba funkcjonująca na takim poziomie doświadcza ciągłych zmian emocji. Reprezentacja siebie i innych jest całkowicie podzielona na dobre i złe. Nie ma nic pośrodku oraz nie ma możliwości posiadania obydwu atrybutów: dobra i zła. Charakterystyczny jest mechanizm projekcji nawiązując do projekcji można zauważyć iż negatywne uczucia wewnątrz „ja” postrzegane są jako pochodzące z zewnątrz. Ponieważ ich źródłem jest sam człowiek-nie można się ich pozbyć uciekając przed nimi. Skłonność do ksobnej rekonstrukcji rzeczywistości.

4. Model psychodynamiczny
Nancy McWilliams: W paranoi dominuje projekcja jako podstawowy mechanizm obronny. Wszystko, co co dla jednostki jest trudne lub zagrażające jest wyrzucane na zewnątrz i dostrzegane w innych osobach.  Osoba paranoiczna tworzy swoje, zgodne ze swoją osobowością, interpretacje zdarzeń i przypisuje swoje interpretacje innym. W ten sposób zapętla się w we własnych urojeniach. [2]

5. Podejście neuropsychologiczne
Harry Stack Sullivan uważa, że do rozwoju osobowości paranoicznej przyczyniają się dwa mechanizmy – silne, realne bądź urojone poczucie zagrożenia oraz rzutowanie winy na innych ludzi. Człowiek z poczuciem niższości pragnie kontrolować otoczenie, mieć poczucie sprawstwa, autonomii i racjonalności własnych działań [5].

6. Podejście psychiatrii humanistycznej
Według Antoniego Kępińskiego paranoidalny (urojeniowy) typ osobowości wywołany jest przez lęk przed ludźmi, wynika z silnych, sprzecznych i ambiwalentnych uczuć negatywnych, powstałych w wyniku działania wielu czynników (zarówno ze stałej cechy świata społecznego, jaką jest niepewność w relacjach społecznych oraz z interakcji tej cechy z wrodzoną wrażliwością, czy zespołem doświadczeń jednostki) nadmierna ufność – rozczarowanie; brak ufności – niemożliwość ukształtowania się opartego na ufności wzoru doświadczeń. Lęk podlega projekcji i wytwarza przekonanie o byciu atakowanym i konieczności obrony [2].

Literatura
[1] Lidia Cierpiałkowska, 2004, Psychologia zaburzen osobowości. Wybrane zagadnienia., ISBN 8323214131
[2] Sławomir Murawiec, 2011, Czy ty mnie obserwujesz? Jak rozumieć i jak leczyć pacjentów z paranoicznym
zaburzeniem osobowości,
[3] Antoni Kępiński, „Psychopatie”(Kępiński, 1992).
[4] Millon T., Davis R., Millon C., Escovar L., Meagher S., Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, Instytut
Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 2005, ISBN 83-85452-88-5.
[5] Mark F. Lenzenweger, 2005, John F. Clarkin,Major Theories of Personality Disorder, Guilford Press, 2005
[6] Heinz Kohut (2013), The Analysis of the Self: A Systematic Approach to the Psychoanalytic Treatment of
Narcissistic Personality Disorders, University of Chicago Press, ISBN 0226450147, 9780226450148
[7] AKHTAR S. (1990). Paranoid Personality Disorder A synthesis of Developmental Dynamic and Descnptive
Features. American journal of Psychotherapy 44.1,5-25.
[8] ALNVGS R., TORGERSEN S. ( I W ) , A 6-year follow-up study of anxiety disorders in psychiatric outpatients:
Development and continuity with personalis disorders and personality trj’t- as predictors. Nordem Journal
Psychiatry 53,409-416.
[9] BENTAIL R.P., KINDERMAN P., BOWEN-JOHNES K. (1999), Response Latenoes for the Causal Explanation
of Depressed, Paranoid, and Normal Individuals; Availability of Self- representahons. CognitnNeuropsychiatry
4,2,107-116.

Jeden komentarz do “Osobowość paranoiczna w różnych ujęciach”

  1. Autor udowadnia kolejny raz, że psychologia jest nauką najbliższej do religii, gdzie wiara jest podstawą. Jest też ogromna różnica, psychologia potrzebuję ogromu wiedzy i doświadczenia, co sprawia że staje się nauką elitarną. Prawdziwych psychologów, tak jak i Znachorów jest zbyt mało, lecz dla swoich bliskich możemy w niewielkim stopniu zastąpić dobrego psychologa.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *